Scenario’s voor de toekomst van levenslang leren

“In plaats van weg te lopen van de vele uitdagingen van onze VUCA-wereld, moeten we ons verschillende scenario’s voor de toekomst kunnen voorstellen”, zei Mandipa Ndlovu tijdens de L&D Talks 2024 georganiseerd door Stimulearning in Brussel. “Wat we nodig hebben is Visie in plaats van Volatiliteit, Begrip in plaats van Onzekerheid, Helderheid in plaats van Complexiteit en Wendbaarheid in plaats van Vaagheid.” Dit is ook belangrijk voor levenslang leren en alles wat er mee te maken heeft.

Mandipa Ndlovu is strategisch adviseur en beleidsspecialist. Ze werkt momenteel als doctoraal onderzoeker aan de Universiteit Leiden. “De interesse in Afrika vanuit het mondiale noorden groeit,” zegt ze. Een snapshot van Afrika toont het groeiende belang van het continent.

Afrika heeft als continent duidelijk veel potentieel, maar dit brengt ongetwijfeld ook uitdagingen met zich mee?

Mandipa Ndlovu: Natuurlijk, en er zijn er heel veel. De huidige generatie Afrikanen is beter opgeleid dan de vorige generaties, maar velen zijn werkloos en op zoek naar een baan. Vaak nemen ze een job aan onder hun opleidingsniveau. Er schort ook wat aan het economisch beleid. Afrika heeft een enorme werkloosheidscrisis en in Zuid-Afrika is de situatie het slechtste, ondanks dat het de op een na grootste economie van Afrika is. Volgens de OESO is de grootste uitdaging in Zuid-Afrika de grote verschillen in de kwaliteit van het (school)onderwijs, het lage gemiddelde opleidingsniveau en de hoge uitvalpercentages. De kwaliteit en effectiviteit van het onderwijs over het hele continent is fel achteruitgegaan. Er is een grote kloof tussen de vaardigheden van de potentiële arbeidskrachten en de vaardigheden die effectief nodig zijn om aan de marktbehoeften te voldoen. Dat blijkt een belangrijke barrière voor de groei en inclusiviteit. De Afrikaanse jeugd is op zoek naar een goede job, maar 90% van alle banen zijn in het informele circuit en dus niet-gereguleerd. Deze informele arbeid en arbeid op zelfstandige basis zijn de norm. Twintig procent van de jongeren tussen 15 en 24 jaar werkt niet, gaat niet naar school of heeft geen opleiding (NEET-jongeren: Not Employed, nor in Education or Training). De daling van het aanbod in het formele onderwijs vraagt om een groter aanbod in levenslang leren.

Worden er maatregelen genomen om deze problemen aan te pakken?

Dat gebeurt inderdaad, kijk maar naar bijvoorbeeld het TVET-systeem (Technisch en Beroepsonderwijs en Training). UNESCO schuift dit naar voren als een sterke factor voor economische groei op het Afrikaanse continent. Het pakt uitdagingen aan zoals ongelijkheid, klimaatverandering en werkloosheid. Zeven procent van de leerlingen is ingeschreven in dit TVET-systeem. Er zijn echter ook uitdagingen voor dit systeem. Slechts 4% van de overheidsuitgaven wordt besteed aan beroepsonderwijs en -training. En ondanks de groeiende inspanningen, heeft toch nog steeds maar 43% van de mensen in Afrika toegang tot het internet. Veel mensen zouden wel baat hebben bij e-learning. Maar kansen om bij te scholen of te herscholen, zijn meestal op digitale platformen te vinden. Dus je kan begrijpen dat deze gebrekkige toegang tot het internet een enorm probleem vormt. Een andere uitdaging is dat veel mensen hun tijd vooral moeten steken in het zoeken naar de nodige bestaansmiddelen om te overleven. Daardoor blijft er uiteraard niet veel tijd over om (bij) te leren. Wat kan je dan best doen voor de mensen die door de mazen van het systeem vallen? Dat is de grote vraag. Er bestaat nog steeds een grote discrepantie tussen de doelstellingen van het TVET-systeem en de dagelijkse realiteit. Alle mensen betrokken bij L&D en Levenslang Leren moeten deze factoren goed in het achterhoofd houden.

Wat zijn de gevolgen voor levenslang leren bijvoorbeeld?

Ik vraag me vaak af of levenslang leren een doel voor de toekomst is of een luxe uit het verleden. Ik moet bekennen dat ik het antwoord hierop nog altijd niet heb gevonden. In deze tijd waarin wereldwijde problemen altijd op lokaal niveau worden gevoeld, zijn zelfs de eenvoudigste kwesties gecompliceerd. We zijn allemaal verbonden in een multipolaire, multi-crisis VUCA-wereld. VUCA betekent dat er veel Volatiliteit, Onzekerheid, Complexiteit en Ambiguïteit is (Volatility, Uncertainty, Complexity, Ambiguity). Er staan ons enorme uitdagingen te wachten in zoveel aspecten van ons dagelijks leven. Denk maar aan onze voedselvoorziening, energievoorziening en -prijzen, klimaatverandering, gezondheidskwesties, en problemen met onze nationale en internationale veiligheid. Onze economische systemen zijn volatiel omdat onze  communicatiesystemen, sociale orde en beleid op de proef worden gesteld. De enige zekerheid is dat geen enkel land, of geen enkele persoon op zich een eiland is. We zijn allemaal met elkaar verbonden. Daarom mogen we voor oplossingen ook niet in hokjes denken. De enige manier om te plannen voor de toekomst is door te kijken naar plausibele scenario’s op basis van de huidige inzichten en realiteiten. Alleen zo kunnen we de uitdagingen van onze VUCA-wereld aanpakken in plaats van ervan weg te lopen. Wat we nodig hebben is Visie in plaats van Volatiliteit, Begrip in plaats van Onzekerheid, Helderheid in plaats van Complexiteit en Wendbaarheid in plaats van Ambiguïteit.

“Ik vraag me vaak af of levenslang leren een doel voor de toekomst is of een luxe uit het verleden. Ik moet bekennen dat ik dat nog steeds probeer uit te zoeken.”

Kun je dit ‘denken in scenario’s’ illustreren met een voorbeeld?

Natuurlijk. Laten we het bekijken vanuit een Europese context. Het is geen geheim dat migratie in onze mondiale wereld een belangrijk thema is. Het beïnvloedt hoe mensen stemmen en hoe ze denken over de toekomst van hun organisaties en hun land. Op dit moment zijn de meeste migranten in Afrika nog steeds in Afrika. Het grootste aantal migranten in Afrika verplaatst zich immers in eigen regio. In tegenstelling tot wat veel mensen misschien denken, verhuizen ze niet naar Europa of een ander continent. Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar een scenario dat een ‘ineenstorting’ verwacht voor Afrika. Daarbij stellen we ons voor dat er een grote migratie is van geschoolde arbeiders van Afrika naar Europa, de VS of Canada. Het scenario gaat er ook vanuit dat ze daar hartelijk verwelkomd worden en integratiemogelijkheden krijgen aangeboden. Dat betekent dat het Afrikaanse continent achterblijft met een enorme vaardighedenkloof. Een vraag is dan hoe deze ontvangende landen en organisaties bijvoorbeeld kijken naar de (noodzakelijke) opleidings- en culturele integratieprogramma’s voor deze mensen. Zullen de instromers over de juiste vaardigheden beschikken om te voldoen aan de marktbehoeften voor de context waarin ze terecht komen? Zullen ze de nodige digitale vaardigheden hebben die nodig zijn om te blijven bijleren? Zijn er voldoende structurele bijscholingsmogelijkheden in de ontvangende landen en organisaties? Is er extra ondersteuning mogelijk voor de mensen die het nodig hebben? Hoe kijkt men naar inclusie in L&D? Het is belangrijk om nu al op deze manier over de toekomst na te denken. In de komende 20 jaar wordt verwacht dat jonge Afrikanen ongeveer een kwart van de wereldwijde beroepsbevolking zullen vormen, terwijl de Europese bevolking blijft vergrijzen. We moeten proactief nadenken over de mogelijke implicaties, voor Afrika, maar ook voor Europa en de rest van de wereld.

Hoe kan scenario-denken worden gebruikt als een hulpmiddel in de situatie die je hier beschrijft?

Het eerste wat je moeten weten is dat je niet moet proberen de toekomst te voorspellen. Niemand weet immers wat er echt gaat gebeuren. Maar je moet wel bereid zijn om je een aantal scenario’s voor te stellen. Belangrijker dan ‘gelijk hebben’ in voorspellingen, is dat ze gestoeld zijn op de kennis en ervaring van experts. De toekomst blijft ten alle tijde onbekend, alleen plausibele toekomsten bestaan. Dat is een van de 3 elementen in scenario-denken over de toekomst die je altijd voor ogen moet houden. De tweede aanname is dat de zaadjes van elke toekomst nu al gezaaid zijn in het heden. We zien en ervaren al wat er op dit moment aan het gebeuren is en de uitdagingen waarmee we worden geconfronteerd. De derde aanname is dat we een zekere invloed hebben op de toekomst waar het uiteindelijk zal op uitdraaien. De weg naar die toekomst hoeft geen rollercoaster te zijn. We hebben een zekere mate van autonomie om de toekomstige uitkomsten van onze (huidige) organisaties en systemen te sturen. Maar dan moet je wel in zekere mate ‘toekomstbewust’ zijn.

“Belangrijker dan ‘gelijk hebben’ in onze voorspellingen is dat onze scenario’s gebaseerd zijn op bijdragen van experts.”

Dit interview verscheen eerder al op EPALE, in het Engels.