Nederlands oefenen in het museum, een buitenkans

Sven Peeters is leerkracht Nederlands aan anderstalige volwassenen (NT2) in CVO Encora in Antwerpen. Samen met Željka Balentović begeleidt hij cursisten NT2 in, onder meer, De Leesclub.

Bij lessen NT2 in een cvo stellen veel mensen zich cursisten voor die in een klaslokaal lessen volgen. Maar dat kan ook anders?

Sven Peeters: Natuurlijk! Ongeveer 8 jaar geleden begonnen wij bij CVO Encora met de Open Klas voor cursisten NT2 die al gevorderd zijn (B2- en C1-niveau). Naast de reguliere cursussen kunnen die cursisten ook kiezen voor een ‘open module’. Je kan zo’n open module vergelijken met een ‘keuzevak’ dat we heel flexibel en behoeftegericht kunnen invullen. De cursisten zijn heel vrij in hun keuze wat opdrachten en teksten betreft. Dit betekent dat wij, als begeleiders van de open modules, ook minder docent zijn en meer coach. Want iedereen komt met zijn eigen behoeften naar de les, en wij kunnen iedereen op maat bedienen. We merkten dat veel cursisten in de stad (Antwerpen) of in de maatschappij met heel veel dingen bezig zijn. Daar kunnen wij in de open klas op inspelen. De laatste jaren verschoof mijn actieveld daarom ook veel meer van ‘lesgeven in de klas’ naar ‘naar buiten gaan met de cursisten’. Die activiteiten buiten de school noemen wij een ‘Buitenkans’. De Leesclub in Museum Plantin-Moretus is een voorbeeld van zo’n buitenkans.

Željka Balentović (r.) leidt De Leesclub in goede banen. Ze vraagt cursiste Sandra (l.) een stukje voor te lezen uit het testament van Anna-Maria De Neuf, een vrouw uit de vijfde generatie van het geslacht Plantijn-Moretus. 

Hoe kwam die samenwerking met het museum tot stand?

Sven: Stafmedewerker Kris Geysen van het museum contacteerde ons met een voorstel tot samenwerking. “Zou het niet interessant zijn”, suggereerde ze, “om jullie cursisten mee te laten lezen in historische documenten uit ons grote archief van het museum dat nu wordt ontsloten?” Kris vertelde ons dat het publiek vaak vooral te horen krijgt wat de mannen in die tijd allemaal voor elkaar kregen. Het grote belang van de vrouwen in het verwezenlijken van deze successen wordt vaak vergeten. En daar wou het museum wat aan doen. Ik zag daar onmiddellijk een ‘buitenkans’ in om samen, in het museum, een ‘Leesclub’ in te richten. Kris vond dat ook een goed idee. Voor de concrete uitwerking was mijn collega Željka Balentović van onschatbare waarde. Ze werkt in ons open leercentrum en de bibliotheek. Ze kent onze cursisten heel goed en ze organiseert heel veel ‘samen lezen’-projecten. Željka startte indertijd ook met ‘De Leesclub’. We hebben eigenlijk twee leesclubs, één voor beginners en één voor de meer gevorderden. Met de Leesclub voor gevorderden lazen we bijvoorbeeld al eens samen het boek ‘Wil’ van Jeroen Olyslaegers. Zo kiezen we telkens een interessant boek of thema. De Leesclub in het Museum Plantin-Moretus past wonderwel in het concept. De Leesclub in het museum startte in september 2024. In januari ging al een tweede groep van start. Om de 3 weken komen we op dinsdag in de namiddag samen in de leeszaal van het museum. De cursisten lezen een stuk, ze reflecteren erover. Soms schrijven ze ook iets.

Kris Geysen is stafmedewerker bij het museum Plantin-Moretus in Antwerpen. Zij begeleidt mee De Leesclub.

Je contacteerde CVO Encora om samen met cursisten NT2 ‘iets’ te doen voor de expo over de vrouwen in het museum van het najaar 2025. Wat had je daarbij voor ogen? 

Kris Geysen: De verhalen, de rol en het belang van de vrouwen in de drukkerij en handel van Plantijn kennen we nog niet genoeg. Wij willen die zichtbaar maken door tijdelijke ‘installaties’ in ons museum te plaatsen over wie die vrouwen waren. Daar doen we al een tijdje echt doorgedreven onderzoek naar in ons archief. We vonden brieven, huishoudboekjes en andere documenten die door de vrouwen geschreven zijn, of die ze kregen van anderen. Ons eerste werk was om deze archiefstukken te ‘hertalen’ zodat ze door iedereen begrepen kunnen worden. Want het geschrift en de taal van toen was nog wel wat anders dan wat we nu kennen. Enkele van die authentieke documenten gaan we ook tentoonstellen. Maar we willen niet alleen onderzoek doen van achter ons bureau. We willen ook weten hoe mensen van nu kijken naar die tijd, die documenten, die vrouwen. Waar doet het hen aan denken? Welke vragen roept het op? Wat herkennen ze, wat weten ze en wat veronderstellen ze? Wat vinden ze vreemd? Waar is er meer uitleg bij nodig? De Leesclub leest mee in de archieven en helpt om inhoudelijke keuzes te maken. Zij lezen samen met ons brieven en documenten. En dan bespreken we die. Daar zijn we nu al even mee bezig, van in september 2024. En we merken dat sommige vragen steeds terug komen. Bijvoorbeeld over welke opvoeding deze vrouwen kregen. Welke positie de vrouwen hadden in het huis en de handel. Was er gelijkheid tussen man en vrouw? Ja, heel vaak gaat het gesprek over hoe mannen en vrouwen vroeger met elkaar omgingen.

De Leesclub start twee keer per jaar, in september en in januari. Kris staat er niet alleen voor als begeleider. Ze kan vertrouwen op de deskundige en ervaren begeleiding van Sven Peeters en Željka Balentović, beide medewerkers van CVO Encora. Željka begon al lang geleden met De Leesclub en kent het klappen van de zweep als geen ander. Een blog over De Leesclub in Museum Plantin-Moretus, en van eerdere Leesclubs en activiteiten vind je hier. Onmisbaar is Tom Eerkens, archiefmedewerker van het museum. Hij doet al het opzoekwerk, schetst de historische context, maakt de transcripties en woordenlijsten, en zorgt dat de originele stukken netjes klaarliggen op de tafel van de leeszaal voor de sessie begint. Hij luistert op de achtergrond naar de vragen die de cursisten afvuren. Telkens heeft hij er een voldoening gevend antwoord op. En als hij iets niet weet, geeft hij dat ook grif toe. Het verleden houdt (gelukkig) ook nog enkele geheimen voor zich. Sylke, een Nederlandse studente uit Friesland die stage doet in het museum neemt deze keer ook deel aan het gesprek. Haar inbreng uit het hoge noorden van Nederland wordt erg gewaardeerd door de cursisten. En dan zijn er ook nog vrijwilligers Fré en Eliane. Fré noteert alles netjes waar de cursisten mee op de proppen komen. Eliane noteert voor de blog van De Leesclub. Het verslag van Fré wordt een rijke bron die dienst zal doen als materiaal voor de expo in september. En wie weet, misschien wordt ze over 300 jaar ook nog eens grondig uitgeplozen en bestudeerd door de deelnemers van een Leesclub van die tijd.

Na de koffie- en koekpauze volgt een heel speciaal moment. Op een grote tafel liggen originele brieven en documenten uit het archief. De cursisten bekijken ze met grote ogen. Ze mogen er zelfs in bladeren. Ze zijn zich ervan bewust wat een groot voorrecht hen hier te beurt valt. Ze kunnen, bij manier van spreken, de geschiedenis echt aanraken. Tom krijgt een spervuur van vragen. En hij antwoordt er naar best vermogen op.

Tom Eerkens (2de van rechts, naast Kris), archiefmedewerker in het Museum, legde de originele archiefstukken al klaar. Op elke vraag heeft hij wel een antwoord klaar.

NOG MEER BUITENKANSEN

CVO Encora is een heel groot centrum met meer dan 200 NT2-collega’s, voor jaarlijks meer dan 8.000 cursisten. Sven en Željka, samen met de andere collega’s, zijn altijd op zoek naar ‘buitenkansen’ om Nederlands te leren. Dat kan een bezoek aan een museum zijn, een geleide wandeling in de stad, een lezing, een auteursbezoek, een spelletjesavond in de bibliotheek, of een andere buitenactiviteit. Het zijn allemaal mogelijkheden om de cursisten echt naar buiten te krijgen en al doende heel praktisch Nederlands te laten leren.

Sven: Ik geloof heel erg in onze school en het belang daarvan. Mijn collega’s en ik willen onze cursisten de beste en meest motiverende kansen bieden om Nederlands te oefenen, te spreken en te schrijven. Al die dingen rondkrijgen, vraagt veel improvisatie en organisatie. Maar ik doe dat graag, want ik leef voor mijn job. Daarom probeer ik altijd mijn voelsprieten op te zetten om boeiende oefenkansen voor onze cursisten te vinden. In de stadsmusea kunnen wij bijvoorbeeld met onze NT2-groepen al gratis terecht. De taalpromotoren van de Antwerpse cvo werken ook samen met een aantal gidsen die onze groepen rondleiden in de ‘monumentale kerken’ van Antwerpen. Dat is echt een schot in de roos, want er is zoveel te leren: over de geschiedenis van de stad, alle soorten religies, over cultuur hier en elders. Er zijn ook veel taaloefenkansen, om te spreken of te lezen. Denk alleen al maar aan het bordje met wat mag en niet mag in de kerk. Daarbij kan je bijvoorbeeld aan de cursisten vragen wat er bij hen thuis mag en niet mag.

Sven: Een van mijn dromen is om nog met een professionele alumni-werking te starten. Ik denk dan bijvoorbeeld aan een Japanse ex-cursiste, Noriko. Zij werkt nu mee aan een expo over krijgskunsten in het MAS en legde zo heel wat contacten. Een tijdje geleden gidste een Chinese cursiste, Hong, ons door het Red Star Line Museum. Een andere ex-cursist, Tawfeek, heeft nu zijn eigen sportschool opgericht. Wat mij betreft kunnen we zulke ervaringsdeskundigen als brugfiguren in contact brengen met onze huidige cursisten, ter inspiratie en om ideeën uit te wisselen over ambities en ervaring, talenten en jobmogelijkheden. Heel vaak zien we dat onze cursisten echt hun plek vinden. Dat vind ik zo mooi want dat betekent dat ze een thuis hebben gevonden in onze gedeelde stad en maatschappij.

Uit een van de ‘Buitenkansen’ kwam vorig jaar een heus boek voort, in samenwerking met Erfgoed Lab Antwerpen. De verhalen van tien cursisten en twee docenten met een migratie-achtergrond vind je in dit boek. De auteurs schreven hoe ze vanuit hun eigen blik en referentiekader kijken naar de stad, haar geschiedenis, de gewoontes, de mensen…

TAALSTAGES – Een van de Buitenkansen is Taalstages. Daarvoor kijken we in de eerste plaats naar de talenten van onze cursisten. Op basis daarvan zoeken we een plaats waar ze een taalstage kunnen doen. Als iemand bijvoorbeeld heel goed kan bloemschikken, zoeken wij naar een stagemogelijkheid in een bloemenwinkel. Maar voor andere cursisten kan dat evengoed in een cultureel centrum of bij een bakker zijn.

TAAL OPSTAP – Elke vrijdagmiddag neem ik cursisten mee de stad in met ‘Taal OpStap’. We doen een wandeling, we bezoeken een museum of een expo. Ik probeer daarbij de platgetreden paden wat te verlaten. Ik probeer echt naar plekken te gaan waar onze cursisten anders niet zouden komen. Zo gingen we bijvoorbeeld naar het VolxMuseum in Deurne. Daar kan je zien hoe mensen in Antwerpen in de 19^de eeuw leefden. We gingen ook naar het Tropisch instituut, als tussenstop op een koloniale wandeling. Uit Taal OpStap kwam vorig jaar zelfs een heus boek voort ‘Oude stad, nieuwe ogen’. In samenwerking met Erfgoed Lab Antwerpen. Met de verhalen van tien cursisten en twee docenten met een migratie-achtergrond maakten we dit boek. Ze schrijven hoe ze vanuit hun eigen blik en referentiekader kijken naar de stad, haar geschiedenis, de gewoontes, de mensen… De teksten zijn niet alleen in het Nederlands te lezen, maar ook in de moedertaal van de auteurs: Spaans, Russisch, Chinees, Turks… Samen werken aan deze ‘Stadskroniek’ was de beste taaloefening die je je maar kan indenken. Want er komt heel wat bij kijken. Onze cursisten/auteurs groeiden echt boven zichzelf uit. En trots dat ze waren op het eindresultaat! Ook de Stad Antwerpen was er heel enthousiast over want het was de eerste stadskroniek geschreven door nieuwkomers. Journalist Kristien Bonneure kwam ons daarover zelfs interviewen.

 THEATERKLAS – In de Theaterklas neemt onze collega Sabine de cursisten mee naar theatervoorstellingen, die ze ook bespreken achteraf.

HARTELIJK ATELIER – We hebben nog wel wat samenwerkingen op stapel staan. Bijvoorbeeld met de academie van Merksem. Die heeft een grote ruimte in Park Spoor Noord. Daar willen ze een ‘hartelijk atelier’ organiseren. Op dit ogenblik wordt die ruimte nog vooral gebruikt voor naschoolse kinderopvang. In die buurt wonen heel veel van onze cursisten en CVO Encora heeft daar ook een campus. In een proefproject willen we met een groepje geïnteresseerde cursisten naar dit hartelijk atelier gaan om hen te tonen dat ze in hun buurt op een creatieve manier kunnen bezig zijn. En natuurlijk biedt dit veel kansen om Nederlands te oefenen want ze zullen er immers veel moedertaalsprekers ontmoeten.