Levenslang en levensbreed leren in dienst van onze planeet

Op de Lifelong Learning Conference in Lillehammer (februari 2023) was professor Norman Jackson de eerste spreker. Hij pleit voor een meer holistische en ecologische invulling van het begrip levenslang leren. Op de conferentie richtte hij de schijnwerper op de vaak onderbelichte levensbrede en ecologische dimensies van leven, leren en werken.

“Levenslang leren is een van de meest fundamentele eigenschappen van de mens”, zegt professor Jackson. “Levenslang leren stelt ons niet alleen in staat om te overleven en floreren in de verschillende stadia van ons leven; het zorgt er ook voor dat we ons goed kunnen blijven voelen in onze snel veranderende, hypergeconnecteerde, disruptieve wereld. Ons welzijn en welbevinden bewaken en bewaren in deze wereld is een van de moeilijkste dingen om te doen. Daarom moeten we er voortdurend bewust in blijven bijleren. Alles wat een mens meemaakt en ervaart in het leven heeft een invloed op hoe die persoon zich vormt en ontwikkelt in het verdere leven. Dat levensbrede aspect van leren, heeft me altijd al geprikkeld want het maakt het abstracte begrip levenslang leren echt concreet en tastbaar. Het maakt ook duidelijk dat elke dag in ons leven betekenis heeft en belangrijk is voor onze verdere levensloop. De laatste tijd leg ik mij vooral ook toe op de ecologische aspecten van ons leven, leren, handelen en ontwikkelen in verschillende contexten en omgevingen en hoe we moeten (leren) omgaan met nieuwe realiteiten.”

Iedereen ziet het belang van levenslang leren ondertussen wel in. U benadrukt ook de levensbrede dimensie ervan?

Professor Norman Jackson: Bij leren denken velen toch nog altijd aan kinderen en jongeren. Maar leren doen we niet alleen in onze jonge jaren. We moeten allemaal levenslang blijven leren om ons leven de betekenis te geven die we er aan willen geven, om aan onze diverse behoeften te voldoen en om ons ten volle te kunnen ontplooien als persoon. Leren draait dus ook om meer dan louter een diploma halen. Het gaat nu meer en meer ook om het ontwikkelen wat nodig is om onze weg te vinden en ons te kunnen aanpassen aan onze snel veranderende wereld en de vele uitdagingen die dat met zich meebrengt, vandaag en morgen. Met het begrip levensbreed leren bedoel ik dat leren niet alleen in een klaslokaal of aula kan gebeuren. We leren van àlle ervaringen en ontmoetingen in ons dagelijks leven, dus ook in niet-formele en informele settings zoals bij het uitoefenen van onze hobby’s, op reis, als we vrijwilligerswerk doen, enzovoort. Het formele onderwijs kan iets leren van de wijze en inspirerende woorden van Eduard Lindeman van bijna een eeuw geleden: “the whole of life is learning, therefore education can have no ending.”

U wijst ook op het belang van een meer ecologische benadering van leren. Wat bedoelt u daarmee?

Leren gebeurt altijd in interactie tussen een persoon en zijn of haar omgeving. We zijn allemaal deel van een groter ecologisch systeem. Ons leren, leven en alledaags handelen heeft invloed op dit systeem. Leren is dus een ecologisch proces dat plaatsvindt in een complexe omgeving. We moeten onze leeromgevingen duurzaam maken en ervoor zorgen dat ze bijdragen aan een groter begrip en waardering voor onze wereld. Nog meer moeten onze leeromgevingen onze verbeelding en creativiteit aanwakkeren zodat wij als mensen actief kunnen bijdragen aan de co-creatie en het herstel van onze wereld. Leren doen we in alle situaties die op ons pad komen en iedereen volgt daarbij zijn eigen unieke pad. Voor mij moet dat pad ook ecologisch van aard zijn. Alleen zo kunnen we de fundamenten leggen van een duurzame, leefbare toekomst. In 1920 zei John Dewey het al. “Leren is leven, en leven is leren.” Voor mij is dit idee nog even relevant als een eeuw geleden. Maar ondertussen veranderde ons leven enorm. We evolueerden van een industriële naar een diensten- en kenniseconomie waar ook nog eens nieuwe communicatietechnologieën hun intrede deden. Dit had als gevolg dat leren en onderwijs midden de jaren ’90 vooral ten dienste kwam te staan van de economie en bijhorende tewerkstelling. Vandaag maken we turbulente tijden door en verbruiken we onze planeet al 1,8 keer sneller dan haar vermogen om zich te herstellen. Onze ongebreidelde economische groei overschrijdt de grenzen van de draagkracht van onze aarde. Als we nog een toekomst willen, moeten we drastisch ingrijpen op onze manier van leven. Leren dat alleen maar in functie staat van de economie en tewerkstelling volstaat daarom niet meer.

In hun conceptnota ‘De lerende samenleving’ schreven Bruno Tindemans en Vicky Dekocker: “Het is onmogelijk te voorspellen welke veranderingen er nog op ons af komen. Net daarom is het des te belangrijk dat iedereen op een goede manier kan omgaan met die onzekerheid.” De moeilijke transities waar we nu volop inzitten, zijn een gigantische uitdaging voor levenslang leren en het onderwijs. SDG4 van de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties beoogt dat leren gedrag moet stimuleren dat duurzame ontwikkeling ondersteunt. Onder invloed van deze SDG’s beginnen scholen en andere (onderwijs)instellingen langzaamaan deze noodzakelijke duurzame transities te ondersteunen. Maar gewoon leren is niet genoeg. Al van heel jong moeten we de gewoonte aankweken om in elke situatie nieuwsgierig te zijn en te willen blijven leren. We moeten ook oefenen om telkens onze verbeelding en creativiteit aan te spreken. Alleen zo kunnen we later ook de nodige soepelheid tonen om in heel diverse situaties effectief en met de nodige verbeelding te kunnen reageren op veranderende omstandigheden. Om deze vaardigheden en eigenschappen onder de knie te krijgen, moeten we mensen aanmoedigen om zich onder te dompelen in heel uiteenlopende contexten zodat we kunnen leren van onze heel diverse ervaringen.

U bracht uw eigen levensloopbaan op een kaart in beeld. Wat wil u hiermee aantonen?

Søren Kierkegaard zei eens, heel terecht: “Het leven kan je pas begrijpen als je er op terugkijkt, maar je moet het toch van voor af aan leven.” Steve Jobs herhaalde deze idee eigenlijk, maar op een andere manier. Hij zei: “Aan het begin van je leven kan je onmogelijk al alle puntjes op je levenspad met elkaar verbinden. Dat is pas mogelijk als je erop terugkijkt. Dus je moet er maar op vertrouwen dat deze puntjes, op de een of andere manier, wel zinvol verbonden zullen geraken in de toekomst.” Als ik terugkijk op mijn leven, zie ik vele puntjes en gebeurtenissen die een kleine of grote invloed hadden op mijn leven en persoonlijke ontwikkeling. Nu ik erop terugkijk, begrijp ik waarom mijn leven gelopen is zoals het gelopen is en waarom ik sommige dingen deed zoals ik ze gedaan heb. Als jongetje van 10 speelde mijn leven zich af in een aantal heel gewone omgevingen: mijn familie, de school, het kerkkoor, de scouts, de sportclub, bij de buren en mijn vrienden… Zonder me er zelf van bewust te zijn, waren dit omgevingen die mee bepaalden hoe en wat ik leerde en hoe ik mezelf ontwikkelde. Ze zijn nog altijd de basis waarop ik mijn verdere leven bouwde. Op mijn 17^de voelde ik een grote passie voor geologie groeien. Ik wou persé geoloog worden, maar om dat te verwezenlijken moest ik natuurlijk een formele opleiding volgen. Die gaf mij op dat moment en ook in mijn latere leven een doel en richting en bepaalde hoe ik er verder vorm en betekenis aan gaf. Toen ik dat besefte, besloot ik mijn hele levensloop eens in kaart te brengen.

Norman Jackson: Als ik terugkijk op mijn leven, zie ik vele puntjes en gebeurtenissen die een kleine of grote invloed hadden op mijn leven en persoonlijke ontwikkeling. Nu ik erop terugkijk, begrijp ik waarom mijn leven gelopen is zoals het gelopen is en waarom ik sommige dingen deed zoals ik ze gedaan heb.