Heeft iedereen alle vaardigheden om mee te kunnen in onze snel veranderende wereld?
De internationale Survey of Adult Skills (PIAAC) van de OESO, medegefinancierd door de Europese Commissie, beoordeelde in 2023 de leesvaardigheid, rekenvaardigheid en het probleemoplossend vermogen van volwassenen. Er namen 27 landen deel aan PIAAC 2023. De geletterdheidsprestaties van twee landen (Finland en Denemarken) zijn er significant op vooruit gegaan tussen het vorige onderzoek en 2023, terwijl 11 landen achteruit zijn gegaan. Veertien landen en regio’s, waaronder Vlaanderen, bleven stabiel op vlak van geletterdheid. Voor gecijferdheid zijn acht landen significant vooruit gegaan, 7 achteruit en 12 landen/regio’s zijn stabiel gebleven, waaronder Vlaanderen. PIAAC toont dus een trend van afnemende vaardigheden in de OESO-landen. Gemiddeld beschikt 18% van de volwassenen niet voldoende over de nodige basisvaardigheden om echt mee te kunnen in onze snel veranderende wereld.
Wat is PIAAC?
Het ‘Programme for the International Assessment of Adult Competencies’ of kortweg PIAAC is een grootschalig internationaal onderzoek van de OESO dat elke tien jaar plaatsvindt. Het onderzoekt drie sleutelvaardigheden bij volwassenen van 16 tot 65 jaar: geletterdheid, gecijferdheid en adaptief probleemoplossen. Deze vaardigheden zijn essentieel voor een volwaardige deelname aan de samenleving en zijn belangrijk in zowel het persoonlijke als het professionele leven van volwassenen. Daarnaast brengt het onder[1]zoek socio-demografische factoren in kaart, zoals opleiding, werksituatie en het gebruik van vaardigheden op het werk of in de vrije tijd.
Geletterdheid en gecijferdheid
In de voorbije 10 jaar is de gemiddelde geletterdheid alleen verbeterd in Denemarken en Finland. In andere landen bleef ze stabiel of nam ze af. De resultaten voor rekenvaardigheid zijn positiever, met acht landen die hun scores verbeterden, met Finland en Singapore op kop. De meeste van die landen zagen de geletterdheid en rekenvaardigheid afnemen in verschillende leeftijdsgroepen. De daling in geletterdheid en rekenvaardigheid was vooral duidelijk onder de minst opgeleide volwassenen. De kloof tussen tussen hoog- en laagopgeleide volwassenen in de meerderheid van de deelnemende landen en economieën werd nog groter. Dit toont nog eens het belang van levenslang en levensbreed blijven leren aan. De OESO beveelt beleidsmakers aan hun onderwijs- en opleidingssystemen aan te passen zodat ze beter kunnen inspelen op veranderende behoeften.
Over grenzen heen betekent hoger opleidingsniveau niet altijd betere vaardigheden
Formeel onderwijs speelt een cruciale rol bij het ontwikkelen van vaardigheden. Volwassenen met hoger onderwijs scoren gemiddeld consequent hoger dan degenen die eerder met hun opleiding zijn gestopt. Echter, over landsgrenzen heen bekeken, betekent een hoger opleidingsniveau niet altijd betere vaardigheden en kennis. Bijvoorbeeld, Finse middelbare scholieren presteren consequent beter dan hoger opgeleide volwassenen in verschillende landen, waaronder Chili, Israël en Litouwen. Deze ongelijkheid kan verschillen in de kwaliteit van onderwijssystemen weerspiegelen of kan een gevolg zijn van de manier waarop onderwijs en levenslang leren voorzien en/of georganiseerd wordt.
‘Gemiddelde prestaties voor geletterdheid, gecijferdheid en adaptief probleemoplossen. Tabel uit ‘Vaardigheden voor de uitdagingen van morgen. Vlaamse resultaten PIAAC 2023’.
Betere afstemming tussen onderwijs en de arbeidsmarkt
Ongeveer een derde van de werknemers in OESO-landen heeft niet de juiste kwalificaties of vaardigheden voor hun werk. Dit brengt aanzienlijke economische en sociale kosten met zich mee, vooral als ze overgekwalificeerd zijn. Bijvoorbeeld, volwassenen die werken in een job waarvoor ze te hoog opgeleid zijn, krijgen een 12% lager loon vergeleken met collega’s wiens kwalificaties wel goed passen. Ze zijn ook minder tevreden met hun leven in het algemeen.
Volgens de OESO ontstaat deze kloof deels omdat mensen een opleiding volgen waar er niet veel vraag naar is. Ook doordat opleidingsprogramma’s zich (te) traag aanpassen aan de veranderende behoeften. De OESO beveelt overheden aan om te investeren in systemen om vaardigheden te erkennen van vaardigheden, ook als die niet in een onderwijsinstelling behaald zijn maar bijvoorbeeld op het werk. Ze pleit voor flexibele en modulaire opleidingsmogelijkheden en betere loopbaanbegeleiding. Door het onderwijs en de behoeften op de arbeidsmarkt beter op elkaar af te stemmen, kunnen landen een cultuur van skills first (vaardigheden eerst) bevorderen, mismatches verminderen en ervoor zorgen dat investeringen in onderwijs leiden tot betere economische en sociale voordelen.
Resultaten voor Vlaanderen
In 2023 behoort Vlaanderen internationaal tot de subtop op het gebied van geletterdheid, gecijferdheid en adaptief probleemoplossen. Voor geletterdheid en gecijferdheid bevindt Vlaanderen zich op de zesde tot achtste plaats, en voor adaptief probleemoplossen op de zevende tot negende plaats.
Anno 2023 is 18% van de Vlaamse volwassenen laaggeletterd en 17% laaggecijferd. De gemiddelde prestaties in Vlaanderen voor geletterdheid en gecijferdheid zijn tussen 2012 en 2023 stabiel gebleven.
Hoewel de gemiddelde resultaten voor geletterdheid en gecijferdheid in 2023 vergelijkbaar zijn met die van 2012, is het aandeel hoogpresterende volwassenen in Vlaanderen significant toegenomen. Tegelijkertijd is het aandeel laagpresterende volwassenen vrijwel onveranderd gebleven tussen 2012 en 2023. Hierdoor is de kloof tussen de top- en laagpresteerders tussen 2012 en 2023 groter geworden. De geletterdheidsscore van kortgeschoolde Vlamingen is in 2023 gedaald ten opzichte van 2012, terwijl de scores van midden- en langgeschoolden stabiel blijven.
De kloof in geletterdheid tussen kort- en langgeschoolden, evenals tussen Vlamingen zonder migratieachtergrond en eerste generatie migranten, is tussen 2012 en 2023 toegenomen. Daarnaast is de gemiddelde geletterdheidsprestatie van volwassen Vlamingen zonder migratieachtergrond in 2023 significant gestegen ten opzichte van 2012, terwijl die van de eerste generatie migranten ongewijzigd bleef.
Tot slot maakt de jongste leeftijdsgroep uit PIAAC 2012 een sterke groei door in geletterdheidsprestaties tussen 2012 en 2023. Dit wijst erop dat na het secundair onderwijs Vlaamse volwassenen nog een aanzienlijke vooruitgang in geletterdheidsprestaties doormaken.
De Europese Commissie moedigt iedereen, ook volwassenen, aan om (levenslang) te leren. De Europese onderwijsruimte wil de drempels om te leren voor iedereen wegnemen en de kwaliteit van onderwijs en leren verbeteren. Daarvoor neemt ze