Iedereen leergretig: 10 vuistregels

GUN IEDEREEN EEN GRANNY CLOUD

Ondersteuning en begeleiding is meer dan ooit nodig om tot succesvol leren te komen. Sugata Mitra maakte in een klein dorp in India voor zijn Hole in the Wall experiment een gat in de muur met daarin een computer verstopt. In een mum van een tijd ontdekten de dorpskinderen – vanuit hun verwondering – die computer. Ze hadden geen enkele ervaring met een computer en toch leerden ze hem binnen de kortste keren gebruiken. Zo bevestigden ze de these van Sugata Mitra, namelijk dat alle kinderen digitale basisvaardigheden onder de knie kunnen krijgen. De voorwaarden zijn wel dat je hen een degelijke computer geeft, met plezierige en motiverende content, en minimale (menselijke) ondersteuning. Die ondersteuning kwam er in het experiment van wat Sugata Mitra de granny cloud noemde. Omaatjes uit het dorp die niet op het veld moesten werken, stimuleerden de kinderen vanop een afstandje enthousiast om op ontdekking te gaan. Ze stelden vragen als: ‘waarom doe je dat?’ of ‘doe dat nog eens…’ De grannies waren geen gediplomeerde leraren, maar ze moedigden de kinderen aan om telkens een stapje verder te gaan. Zo maakten de kinderen, waarvan sommigen nog nooit naar school waren gegaan, een ongelooflijke leersprong. Het waren de grannies die het verschil maakten. Bij ons is het al zover gekomen dat Microsoft je port om tijd in je agenda te reserveren om te leren. Ik denk dat we deze aanmoedigingen niet (alleen) aan Microsoft mogen overlaten. Ik wil vooral de loftrompet laten schallen voor de relationele component van leren. Wat kunnen wij in Vlaanderen van het bovenstaande experiment leren? Daarvoor verwijs ik naar de zelfdeterminatietheorie van Deci & Ryan. Zij formuleerden de bouwstenen: ondersteuning, uitdaging, competenties en motivatie. De vraag is hoe we deze bouwstenen in Vlaanderen kunnen invullen voor levenslang leren?

Sugata Mitra maakte in een klein dorp in India voor zijn Hole in the Wall experiment een gat in de muur met daarin een computer verstopt. In een mum van een tijd ontdekten de dorpskinderen – vanuit hun verwondering – die computer.

Hoe bieden we mensen gepaste uitdagingen die niet te moeilijk maar ook niet te gemakkelijk zijn en vertrekken van al bestaande kennis en vaardigheden? Laat mensen hierin voldoende keuzemogelijkheden en geef ze een vorm van autonomie. Vandaar de oproep aan HR-diensten in bedrijven om leerloopbanen niet vooraf al helemaal uit te tekenen en via balance scorecards op te volgen en aan te vinken. Ondersteuning moet er uiteraard op de werkvloer ook zijn. De top 3 van wat mensen het meeste helpt in hun leerproces blijkt volledig relationeel te zijn: samenwerken met collega’s, ondersteuning van een leidinggevende die uitdaagt en tips geeft, stimulering door een mentor/coach die regelmatig vraagt of het allemaal een beetje loopt en in dialoog gaat over het leerproces. Pas op de vierde plaats staat leren door op zoek te gaan op het internet. Nog uit onderzoek blijkt dat in (hoge)scholen en universiteiten de band tussen lesgevers en lerenden cruciaal is om tot krachtig leren te komen. Ook in de gevangenis is dat gebleken. Zonder de ondersteuning van bijvoorbeeld een bewaker, of iemand die belangstelling toont in het leerproces, komen gevangenen niet tot leren. De cruciale vraag is: hoe vullen wij deze nood aan ondersteuning in Vlaanderen in de toekomst in? Hoe zorgen we ervoor dat iedereen in de toekomst een betekenisvolle leerrelatie met iemand kan opbouwen? Uiteindelijk zouden alle Vlamingen iemand moeten hebben die met hen in dialoog gaat over leren. Dat kunnen we echter niet aan individuen alleen overlaten. Gemeenten en steden zouden daar een belangrijke rol in kunnen spelen. Lokale overheden kunnen een rol opnemen in het ondersteunen van hun inwoners bij het leren van in de wieg tot aan het graf want zij staan immers het dichtst bij hun inwoners. Kasterlee is hiermee bijvoorbeeld aan het experimenteren via een begeleidingstraject van domo de refontiro om scenario’s voor onderwijs én leren van alle inwoners in kaart te brengen. We kunnen een voorbeeld nemen aan de UNESCO learning cities. In België is er zo nog maar één en dat is Charleroi. Welke stad of gemeente in Vlaanderen neemt – als meest nabije bestuur – als eerste de volle verantwoordelijkheid voor het leren van haar inwoners op? Uiteraard zal dat altijd in partnerschap zijn met alle actoren die met leren bezig zijn: de bibliotheek, socio-culturele verenigingen, de VDAB, onderwijsinstellingen, musea, jeugdbewegingen, enzovoort…

STIMULEER ZELFSTURING

Vraag je eens af wie jou inspireert in je persoonlijke leerproces? Wie zijn jouw leerhelden? Met wie heb je een leerrelatie? Er zijn verschillende types leerrelaties. Mogelijk geeft jouw leidinggevende je eerlijk en authentieke feedback en feedforward op je werk en ondersteunt zij je zo in je leerproces? Of misschien heb je een leerrelatie met iemand buiten je werkcontext? Iemand die je advies geeft of coacht in je job? Misschien ken je iemand die je sociale of emotionele ondersteuning geeft en regelmatig eens polst hoe de dingen lopen en vraagt of je daarbij hulp kan gebruiken. Of heb je iemand die je uitdaagt om iets totaal nieuws te proberen, je uit je comfortzone lokt of je zelfs binnenleidt in een nieuwe wereld? Om bewuster om te kunnen gaan met je persoonlijk leernetwerk, is het goed om je leerrelaties visueel in kaart te brengen zoals via de specifieke leertools die domo de refontiro vanuit wetenschappelijk onderzoek ontwikkelt om er bewuster mee om te gaan. Breng je competenties in kaart en maak je eigen ontwikkelingsplan. Bijvoorbeeld met www.lerenbovendemaat.be of de SRL-O vragenlijst om bewuster om te gaan met online leren en daar zelf verantwoordelijkheid in op te nemen. Op basis van het resultaat kan je nadenken over hoe je zou willen dat je leernetwerk er in de toekomst gaat uitzien. In Vlaanderen is nog steeds de groepsopleiding dominant, maar er zijn ook prachtige online leervormen, gaande van webinars, hackatons tot MOOCs, podcasts, enzovoort. Vaak wordt deze vorm van leren niet mee opgenomen in de statistieken. Een kanttekening bij deze soort van leervormen is dat het leereffect soms wat discutabel kan zijn, vaak omdat een duidelijke leerstrategie en de nodige ondersteuning bij het leren ontbreken.

GEBRUIK CREATIVITEIT EN DE JUISTE TOOLS

Mensen leren niet alleen individueel. We leren ook krachtig en sterk op ons werk, in teams, of in een of andere vorm van leergemeenschap in onze organisatie, bijvoorbeeld een community of practice. Daar is al heel wat onderzoek naar gedaan. Maar meer onderzoek naar (levenslang) leren blijft nodig. In ons boek ‘Team School’ wordt beschreven hoe je leergemeenschappen kan vormen in het onderwijs, maar het is ook heel bruikbaar voor andere organisaties. Het is cruciaal dat over leren in dialoog wordt gegaan en dat we elkaar ondersteunen en uitdagen om tot een leven lang leren komen. Er bestaan al heel wat tools die kunnen helpen in het transformeren van organisaties in krachtige leeromgevingen waarin iedereen kan leren. Dat vraagt uiteraard ook heel wat creativiteit. We moeten out-of-the-box durven denken om barrières op te heffen. Zo kan leren wat mij betreft overal, en niet alleen in fancy en dure campusgebouwen. Ik zou dat geld liever geïnvesteerd zien in de relationele kant van het leren. Leren kan bijvoorbeeld perfect in circulaire-economie-zones of zelfs in open lucht. We hebben ook nog heel wat onderbenutte infrastructuur die perfect als leerzone zou kunnen gebruikt worden. Ik heb naar de effecten daarvan op de leerwinst de afgelopen jaren wetenschappelijk onderzoek gedaan en de positieve impact vastgesteld. Of wat dacht je van ‘bewegend leren’? Leren kan niet alleen overal, maar ook altijd. Online leren is daarvoor ideaal.